PGS-TS. LÊ NGỌC THẮNG*
Nước Cộng hoà nhân dân Trung Hoa là một quốc gia thống nhất
đa dân tộc, với 56 dân tộc bao gồm: Hán, Mãn, Triều Tiên, Hách Triết, Mông Cổ,
Đạt Hàn Nhĩ, Ha Ni, Thái, Ly Su, Ngoã, La Hu, Nạp Tây, Cảnh Pha, Ngạc Luân
Xuân, Hồi, Đông Hương, Thổ, Tát Lạp, Bảo An, Dụ Cố, Duy Ngô Nhĩ, Ca Dắc, Kan
Kát, Tích Bá, Tát Gích, U Dơ Bếch, Nga, Tác Ta, Tạng, Môn Ba, Lạc Ba, Khương,
Di, Bạch, Bố Lãng, A Xương, Phổ Mễ, Nộ, Độc Long, Đức Ngang, Cơ Nặc, Miêu, Bố
Y, Động, Thuỷ, Kơ Lao, Choang, Dao, Mô Lao, Mao Nam, Kinh, Thổ Gia, Lê, Xa, Cao
Sơn, Ngạc Ôn Khắc. Theo số liệu tổng điều tra dân số toàn quốc lần thứ tư thì
dân tộc Hán chiếm 91,96% dân số của cả nước, 55 dân tộc còn lại chỉ chiếm 8,04%
và được gọi là dân tộc thiểu số.
Dân tộc thiểu số của Trung Quốc có số lượng ít, nhưng lại phân bố
trên diện tích rất rộng, chiếm tới 60% lãnh thổ, họ có mặt ở tất cả các tỉnh,
các khu tự trị và thành phố trực thuộc Trung ương. Các châu lớn ở Trung Quốc
đều có ít nhất 2 nhóm dân tộc thiểu số sinh sống. Sự phân bố dân cư của các
nhóm dân tộc thiểu số có đặc điểm là vừa tập trung vừa phân tán, vừa có khuynh
hướng sống xen kẽ, vừa có khuynh hướng sống tụ họp thành các cộng đồng nhỏ, sự
phân bố đan xen: có các nhóm dân tộc thiểu số định cư tại khu vực của người Hán
và ngược lại, người Hán cũng cư trú trên địa bàn của người dân tộc thiểu số; có
một vài nhóm dân tộc sống rải rác trên một vùng rộng lớn nhưng cũng có các dân
tộc sống tập trung trên một địa bàn hẹp. Đây cũng là kết quả của sự giao lưu,
di chuyển giữa các nhóm dân tộc trong quá trình lịch sử hình thành và phát
triển đất nước. Hiện nay, các nhóm dân tộc thiểu số ở Trung Quốc phân bố chủ yếu
ở các tỉnh và khu tự trị: Nội Mông, Tân Cương (Duy Ngô Nhĩ), Ninh Hạ (Hồi),
Quảng Tây (Choang), Tây Tạng, Vân Nam, Quý Châu, Thanh Hải, Tứ Xuyên, Cam Túc,
Liêu Ninh, Cát Lâm, Hồ Nam, Hồ Bắc, Hải Nam và Đài Loan.
Trước khi nước Cộng hoà nhân dân Trung Hoa ra đời (năm 1949), các
triều đại ở Trung Quốc trước đó: từ thời nhà Hán, đều ban hành các chính sách
và thiết lập hệ thống chính quyền đối với các dân tộc thiểu số. Thời nhà Hán,
chính sách dân tộc là “cầm dây cương” có nghĩa là dùng sức mạnh của triều đình
để lôi kéo và khống chế các dân tộc thiểu số phục vụ cho mục đích của dân tộc
Hán. Dưới thời Tam Quốc, chính sách dân tộc tiêu biểu của Khổng Minh là chính
sách “mềm” với quan điểm không làm thay đổi, biến động đến các dân tộc thiểu số
mà làm công tác tư tưởng để thu phục các tù trưởûng, bộ tộc, đây có thể coi là
tiền thân của chính sách tự trị dân tộc sau này. Thời nhà Nguyên, thực hiện
chính sách Thổ Ty, gần giống với chính sách dân tộc thời Tam Quốc. Đến triều
Minh - Thanh thì thực hiện chính sách “cải thổ quy lưu” tức là xoá bỏ chính
sách Thổ Ty, triều đình cử người xuống trấn áp tại các khu vực dân tộc thiểu
số... Thời kỳ Trung Hoa dân quốc, chính sách dân tộc chỉ có 5 dân tộc cộng hoà
là Hán, Mãn, Mông Cổ, Duy Ngô Nhĩ, Tạng, còn các dân tộc khác thì thể hiện thái
độ không thừa nhận. Tuy nhiên, có thể nói, dù dưới triều đại nào thì quyền lực
nhà nước ở trung ương cũng không thể hiện sự bình đẳng giữa các dân tộc mà tập
trung chủ yếu vào các dân tộc lớn, dân tộc cai trị.
Từ khi nhà nước Trung Hoa mới ra đời (1949) cũng là lúc mở ra kỷ
nguyên mới, kỷ nguyên bình đẳng, đoàn kết, tương trợ giữa các dân tộc. Mọi
quyền lợi đều dựa trên nguyên tắc bình đẳng. Các dân tộc với ý chí tự do, cùng
đoàn kết, giúp đỡ lẫn nhau, cùng thụ hưởng sự phát triển chung và cùng nỗ lực
đóng góp để xây dựng nước Trung Hoa mới văn minh, dân chủ và thịnh vượng.
Sự bình đẳng dân tộc ở Trung Quốc có nghĩa là các nhóm dân tộc
không phân biệt quy mô dân số, mức độ phát triển kinh tế - xã hội, không kể sự
khác biệt về tôn giáo, tín ngưỡng thì đều có vị trí như nhau, được hưởng các
quyền lợi như nhau trong mọi lĩnh vực đời sống chính trị - xã hội, đồng thời
cũng phải thực hiện các nghĩa vụ như nhau. Bình đẳng dân tộc là nghiêm cấm mọi
hình thức kỳ thị và phân biệt đối xử giữa các nhóm dân tộc. Thống nhất dân tộc
là hữu nghị, giao lưu và tương trợ lẫn nhau trong đời sống xã hội. Điều này kêu
gọi sự đoàn kết của các dân tộc và chống chủ nghĩa chia rẽ dân tộc.
Chính phủ Trung Quốc luôn cho rằng, bình đẳng dân tộc là điều kiện
tiên quyết và là cơ sở của khối đoàn kết các dân tộc. Không có bình đẳng dân
tộc thì cũng không có đoàn kết dân tộc. Bình đẳng dân tộc được xác định rõ
trong Hiến pháp Trung Quốc, là nguyên tắc cơ bản để giải quyết mọi vấn đề dân
tộc. Hiến pháp ghi rõ “Tất cả các dân tộc ở Trung Quốc đều bình đẳng. Nhà nước
bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các dân tộc thiểu số và duy trì, phát huy
mối quan hệ bình đẳng, đoàn kết, tương trợ giữa các dân tộc. Cấm mọi sự kỳ thị
và phân biệt đối xử đối với các dân tộc, cấm tất cả các hành động chống phá
khối đại đoàn kết dân tộc hoặc xúi giục ly khai”.
Nguyên tắc chỉ đạo về công tác dân tộc của nước Cộâng hoà nhân dân
Trung Hoa là vì sự thống nhất quốc gia (ban hành Luật Chống chia rẽ dân tộc) và
các dân tộc bình đẳng trên cơ sở tiếp thu chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Mao
Trạch Đông và lý luận Đặng Tiểu Bình là nền tảng kim chỉ nam để đề ra các chính
sách dân tộc và xây dựng hệ thống cơ quan công tác dân tộc từ Trung ương đến
địa phương.
Mục tiêu là xây dựng Trung Hoa thành một quốc gia thống nhất đa
dân tộc chống chủ nghĩa đại Hán, chống chủ nghĩa dân tộc địa phương. Nước Cộng
hoà nhân dân Trung Hoa ra đời đã ban hành một loạt các chính sách dân tộc, như:
chính sách cải cách dân chủ ở vùng dân tộc thiểu số trong đó tăng cơ cấu đại
biểu là người dân tộc thiểu số trong các kỳ đại hội Đảng, khuyến khích họ tham
gia công tác quản lý các cấp, chú trọng đào tạo cán bộ người dân tộc thiểu số
tham gia trong bộ máy chính quyền Trung ương và địa phương; chính sách tự do
tín ngưỡng, tôn giáo và ngôn ngữ trong đó nhà nước bảo vệ quyền tự do tín
ngưỡng và các hoạt động tôn giáo hợp pháp, đồng thời khuyến khích việc sử dụng
rộng rãi tiếng nói và chữ viết của các dân tộc trong ngành tư pháp, giáo dục và
trong đời sống kinh tế - xã hội; chính sách tự trị vùng dân tộc; chính sách
giáo dục vùng dân tộc thiểu số; chính sách y tế và các chính sách phát triển
kinh tế vùng dân tộc thiểu số.
Chính sách tự trị vùng các dân tộc thiểu số là một hệ thống chính
trị quan trọng của Trung Quốc. Hệ thống này được thiết lập tại các vùng có
người dân tộc thiểu số sống tập trung. Có 3 cấp độ ban hành luật tự trị trong
hệ thống tự trị vùng dân tộc: Khu tự trị, châu tự trị và huyện tự trị. Tự trị vùng
dân tộc thể hiện tính tự trị độc lập của các dân tộc thiểu số, việc nhà nước
thành lập Uỷ ban dân tộc ở các cấp là thể hiện sự quan tâm đối với các dân tộc.
Đến thời điểm cuối năm 1998, Trung Quốc đã thành lập được 5 khu tự trị, 30 châu
tự trị, 120 huyện tự trị và 1.256 xã tự trị. Trong số 55 dân tộc thiểu số thì
có đến 44 dân tộc có khu vực tự trị. Số người dân tộc thiểu số sống trong các
khu tự trị chiếm 75% số người dân tộc thiểu số của cả nước.
Một trong những chính sách phát triển kinh tế nổi bật dành cho các
dân tộc thiểu số hiện nay ở Trung Quốc là chính sách phát triển miền Tây, còn
được gọi là “Dự án thế kỷ” bởi vì đây là vùng đất hứa hẹn viễn cảnh sáng ngời
của sự phát triển và những cơ hội hiếm có cho kinh doanh. Đây cũng là khu vực
tập trung đông nhất các dân tộc thiểu số ở Trung Quốc, chiếm 70% diện tích của
cả nước. Tuy nhiên, chính sự phát triển quy mô lớn này không chỉ mang lại những
sự thay đổi to lớn về kinh tế mà đồng thời cũng tạo ra những biến đổi về xã
hội, cảnh quan, môi trường miền Tây. Và nhiều nhà khoa học Trung Quốc cũng đặt
ra vấn đề là, chúng ta đang phát triển hay đang khai thác miền Tây và đặt ra
những câu hỏi về hậu quả xã hội, môi trường và văn hoá nếu đó là một quá trình
khai thác?
Đặc điểm tình hình dân tộc và công tác dân tộc của Trung Quốc có
thể nằm trong 5 chữ và 6 nguyên tắc (3 xây, 3 chống) sau đây:
+ 5 Chữ:
- ĐA: nhiều dân tộc thiểu số (55 dân tộc thiểu số với 110 triệu
dân);
- ĐẠI: vùng dân tộc thiểu số cư trú, sinh sống chiếm 64%;
- TRƯỜNG: Các dân tộc thiểu số có lịch sử và truyền thống văn hoá
lâu đời;
- BIÊN: Đa số các dân tộc thiểu số sinh sống ở các vùng biên giới;
- CÙNG: Là những người nghèo nhất với nhiều nguyên nhân…
+ Ba kiên trì xây với các nguyên tắc cơ bản: 1) Kiên trì nguyên
tắc quan hệ: Bình đẳng - Đoàn kết - Tương trợ; 2) Kiên trì chế độ tự trị cơ
bản: Khu vực dân tộc tự trị; 3) Kiên trì chủ đề dân tộc: Cùng nhau đoàn kết
phấn đấu, cùng nhau phát triển phồn vinh (theo tư tưởng của Tổng Bí thư, Chủ
tịch nước Hồ Cẩm Đào).
+ Ba nguyên tắc cần chống là: 1) Chống chủ nghĩa bá quyền; 2)
Chống chủ nghĩa đại dân tộc; 3) Chống chủ nghĩa ly khai dân tộc, chủ nghĩa
khủng bố. Trung Quốc kiên trì tôn trọng các quy luật cơ bản của 5 tính chất:
Trường kỳ - Phổ biến - Phức tạp - Quan trọng - Quốc tế cũng như kiên trì các
điều then chốt trong công tác, như: Phát triển cán bộ dân tộc; Luân chuyển cán
bộ Trung ương đến vùng dân tộc thiểu số; Đưa cán bộ dân tộc thiểu số đến vùng
phát triển; Tổ chức cho cán bộ dân tộc thiểu số ra nước ngoài tham quan học
tập; Thành lập Học viện dân tộc Trung ương Bắc Kinh và các phân hiệu trực thuộc
ở một số địa phương.
Mặc dù Đảng và Nhà nước Trung Quốc cũng rất nỗ lực vì một quốc gia
thống nhất đa dân tộc, các dân tộc bình đẳng, đoàn kết, tương trợ và đã ban
hành rất nhiều các chính sách để thực hiện mục tiêu đó, nhưng theo các nhà
nghiên cứu Trung Quốc thì trên thực tế vẫn còn sự phát triển không đồng đều
giữa dân tộc Hán và các dân tộc thiểu số; trong nội bộ các dân tộc thiểu số;
giữa dân tộc có dân số lớn và dân tộc có dân số nhỏ. Họ cho rằng, để giải quyết
vấn đề bất bình đẳng hay rút ngắn sự phát triển chênh lệch đó, thì nhà nước cần
có các chính sách tốt hơn nữa về giáo dục đào tạo, cần có các chính sách đặc
thù cho các dân tộc khác nhau, cần ban hành chính sách dành cho các dân tộc thiểu
số đặc biệt ít người (ví dụ như chính sách kế hoạch hoá gia đình...).
Từ một số nét khái quát trên cho thấy: Vấn đề dân tộc và công tác
dân tộc ở Trung Quốc được xác định rất sớm trong lịch sử dựng nước và giữ nước,
đặc biệt là chính sách đại đoàn kết các dân tộc. Lý luận về công tác dân tộc và
chính sách dân tộc đều dựa trên nền tảng lý luận cơ bản về dân tộc của chủ
nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng của Chủ tịch Mao Trạch Đông..., đồng thời có sự
kế thừa, phát triển và điều chỉnh qua các thời kỳ cách mạng khác nhau cho phù
hợp... Các chính sách dân tộc đều góp phần thực hiện mục tiêu xây dựng quốc gia
thống nhất đa dân tộc trên cơ sở các dân tộc bình đẳng, đoàn kết, tương trợ lẫn
nhau.
Mặc dù về cơ bản các chính sách dân tộc ở Trung Quốc và Việt Nam
đều giống nhau về bản chất, nhưng trong tổ chức thực hiện thì có sự khác biệt,
vì thế kết quả thực hiện các chính sách này cũng không giống nhau hoàn toàn. Có
thể thấy sự quyết liệt, cam kết bền bỉ và đồng bộ trong việc tổ chức thực hiện
các chính sách dân tộc của Trung Quốc, như: chính sách giáo dục, chính sách
phát triển kinh tế - xã hội, chính sách bảo tồn văn hóa... đã mang lại kết quả
như ngày hôm nay...
Trước nhiều vấn đề đặt ra trong công tác dân tộc, chính sách dân
tộc, đoàn kết toàn dân tộc... đáp ứng nhu cầu phát triển của đất nước ta từ nay
đến 2015 và 2020, những kinh nghiệm về chính sách dân tộc của Trung Quốc rất
cần được nghiên cứu tham khảo, vận dụng vào điều kiện cụ thể của nước ta.
* Ủy ban Dân tộc, Tổng Thư ký Hội Dân tộc học và Nhân học Việt Nam.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét